Adviezen van psychiater / (neuro)psycholoog

Heeft u adviezen om met prikkelbaar gedrag om te gaan? Zijn er medicijnen tegen prikkelbaarheid en agressief gedrag?

 Antwoord door dr. Erik van Duijn

Prikkelbaarheid

Prikkelbaarheid komt bij de ziekte van Huntington in alle ziektestadia voor en kan al aanwezig zijn voordat er bewegingssymptomen zijn. Prikkelbaarheid wordt gekenmerkt door een prikkelbare stemming met een verminderde zelfbeheersing, wat kan resulteren in verbale of non-verbale uitbarstingen. Soms is er ook sprake van agressief gedrag. Omdat prikkelbare mensen sneller boos of geïrriteerd reageren, is het voor omstanders vaak moeilijk om er mee om te gaan. Het kan tot veel onbegrip en ergernis thuis en op het werk leiden, wanneer prikkelbaarheid niet als symptoom van de ziekte van Huntington wordt herkend.

Waardoor ontstaat deze prikkelbaarheid?

Prikkelbaarheid kan een gevolg zijn van een andere psychiatrische stoornis zoals een depressie of een psychose, maar prikkelbaarheid kan ook zelfstandig voorkomen, vooral bij patiënten met een (neurodegeneratieve) hersenaandoening zoals de ziekte van Huntington. Als zelfstandig symptoom is prikkelbaarheid meestal niet continu aanwezig en kan het bijvoorbeeld een gevolg zijn van ervaren onvermogen, bijvoorbeeld wanneer patiënten vragen of opdrachten krijgen die zij (door cognitieve beperkingen) niet snel kunnen overzien. Patiënten kunnen dan gespannen en geïrriteerd raken.

Hoe kunnen we prikkelbaarheid verminderen?

Bij prikkelbaarheid is het in eerste instantie van belang om te onderzoeken of de prikkelbaarheid op een niet-medicamenteuze manier kan worden verminderd. Bijvoorbeeld: wanneer patiënten ernstige pijnklachten hebben, moet eerst de pijn adequaat worden behandeld, omdat pijn tot een prikkelbare stemming kan leiden. Ook een verslechterde lichamelijke conditie en slapeloosheid kunnen tot prikkelbaarheid leiden, evenals het gebruik van sommige medicijnen.

Voorkom stressvolle omstandigheden

Verder raad ik aan om stressvolle omstandigheden zoveel mogelijk te voorkomen en de leefgewoonten te verbeteren, bijvoorbeeld door een vast slaapritme en een regelmatige dag/weekstructuur aan te houden omdat patiënten met de ziekte van Huntington meer tijd nodig hebben om dingen te plannen en een nieuwe situatie te kunnen overzien.

Wanneer gedragsmaatregelen niet voldoende effect hebben, zijn er verschillende medicijnen die kunnen worden gebruikt voor de behandeling van prikkelbaarheid. Helaas is er geen goed onderzoek gedaan naar de medicamenteuze behandeling van prikkelbaarheid, maar op grond van de ervaring van experts op het gebied van de ziekte van Huntington zijn er wel enkele adviezen te geven.

Andere mogelijk oorzaken van prikkelbaarheid

Als prikkelbaarheid een gevolg is van een andere psychiatrische aandoening zoals depressie of psychose, moeten die uiteraard eerst worden behandeld. Wanneer dit niet het geval is en de gedragsmaatregelen onvoldoende effect hebben, heeft de behandeling met een antidepressivum (ssri) of een stemmingsstabilisator de voorkeur. Als er sprake is van ernstige agressie, kan een antipsychoticum worden gegeven. De keuze van de medicatie is ook afhankelijk van het gebruik van andere medicijnen en de lichamelijke toestand en zal daarom voor iedere patiënt ‘op maat’ moeten worden gemaakt.